Dit jaar bestaat Maarssenbroek 50 jaar als de woonkern die we nu kennen. Sinds de eerste bewoner op 21 januari 1974 introk in Bloemstede, is er een hele nieuwe wijk ontstaan. Vandaag de dag is Maarssenbroek onderdeel van de nieuwe gemeente Stichtse Vecht met ruim 23 duizend inwoners. Wat velen echter niet weten is dat Maarssenbroek of Maarsen Broeck, zoals het vroeger werd genoemd, een lange geschiedenis heeft.
Maarssenbroek en omstreken in een kaart uit 1650
Ontstaan van de polder Maarssenbroek
Maarssenbroek is al eeuwen oud. De eerste vermeldingen dateren van rond het jaar 1100! ‘Broek’ duidt daarbij op het moerassige karakter van het gebied. De ontginning ervan werd gestart, vermoedelijk rond het jaar 1000, op initiatief van de Bisschop van Utrecht. Deze ontginning van het gebied, wat later bekend zou worden als polder Maarssenbroeck, werd uitgevoerd door zogenoemde kolonisten. De bisschop gaf de opdracht om het land droog te malen. Kavels van ongeveer 115 meter breed en 1250 meter lang werden uitgezet en afgebakend door het graven van sloten dwars op de wetering.
Agrarisch gebied: akkerbouw maar vooral veeteelt
Een eeuw later ziet het landschap er heel anders uit. De grond is ontwaterd en ingeklonken en er is een uitgestrekt agrarisch gebied ontstaan. Een landschap met weilanden, slootjes en boerderijen. Veeteelt en in mindere mate akkerbouw vormden lang de voornaamste middelen van bestaan. En dit zou nog tot diep in de 20e eeuw zo blijven.
Maarssenbroek was een dunbevolkt landelijk gebied. Ondanks de grote omvang van de polder Maarssenbroek telde het in 1514 slechts negen ‘behuizinge’. Zo’n 450 jaar later, in 1957, waren er niet meer dan 22, waarvan 15 hofsteden.
Het Bergje: typische Utrechtse Boerenhofstede in Maarssenbroek
Het waren hoofdzakelijk boerengezinnen die in de polder Maarssenbroek woonden. Zij woonden in eerste instantie veelal in eenvoudige houten gebouwen met lemen wanden, waar mens en dier onder een dak sliepen. Vanaf de zestiende eeuw werden boerderijen steeds meer van steen gebouwd. Zo ontstonden de typische Utrechtse boerenhofsteden met namen als Welgelegen, Zeldenrust, Kooilust, Voorpost, Spoorzigt, Ora et Labora, Landlust en Het Bergje.
De meeste van deze boerderijen stonden op smalle kavels haaks op de Maarssenbroeksedijk op onregelmatige afstanden van elkaar. Een weg die in de middeleeuwen is ontstaan, en lange tijd de grens tussen Maarssenbroek en Maarssen vormde.
Bemaling van de polder
Door het inklinken van het veen zakte in de volgende eeuwen het peil van het land tot onder dat van de Vecht. De polder kampte lange tijd met afwateringsproblemen, met name bij hoge Vechtwaterstanden. Vanaf het begin proberen de bewoners van Maarssenbroek het water te beheersen. Voor het drooghouden van de polder kwam er eerst een windmolen en later een gemaal. Typerend hierbij is dat het gemaal van Maarssenbroek niet in Maarssenbroek stond maar aan de andere kant van de Maarssenbroeksedijk in het gerecht Maarssen aan de Zijlweg, achter Herteveld.
Dit gemaal moest de vorige eeuw wijken voor de verbreding van het Amsterdam-Rijnkanaal. Aan de Haarrijnweg 7 verscheen een nieuw gemaal voor de polder Maarssenbroek. Deze locatie was destijds het meest geschikt omdat zich bij de ernaast gelegen boerderij ‘Landlust’ het laagste punt van de polder bevond en het opgepompte water direct in de Haarrijn geloosd kon worden. Nog weer later kwam het nog bestaande Haarrijngemaal.
Gemaal Haarrijnseweg 7
Van gerecht tot gemeente
Lange tijd vormde de polder Maarssenbroek een zelfstandig gerecht met een eigen schout en schepenen, benoemd door de Heer van Maarssenbroek. Tijdens de Franse tijd werd het gerecht samengevoegd met Maarssen maar dat werd verschillende malen ongedaan gemaakt.
Nadat Maarssenbroek in 1816 opnieuw zelfstandig was geworden, werd het uiteindelijk opgeheven, en bij wet in 1857 weer bij Maarssen gevoegd. Maarssenbroek was in vele opzichten sterk afhankelijk van Maarssen, zoals op het gebied van onderwijs, wegenonderhoud, politie en brandweer. Maar ook voor de boodschappen en het doktersbezoek was men aangewezen op Maarssen-dorp.
Grote veranderingen in de 19e eeuw
Maarssenbroek toonde eeuwenlang hetzelfde aangezicht. Pas in de tweede helft van de 19e eeuw kreeg het te maken met ingrijpende veranderingen.
Station Maarssenbroek
Zo wordt rond 1843 de spoorlijn tussen Amsterdam en Utrecht aangelegd. Een halve eeuw later, omstreeks 1892, wordt het Merwedekanaal (de voorloper van het Amsterdam-Rijnkanaal) in gebruik genomen. In 1939 komt er een brug over het kanaal met een Verbindingsweg.
In 1952 wordt het Amsterdam-Rijnkanaal officieel door de koningin geopend en in de jaren zestig verder verbreed tot 100 meter. En in het jaar 1954 wordt na jaren van vertraging door de Tweede Wereldoorlog het eerste stuk van de autosnelweg A2 geopend.
De grootste verandering: het huidige Maarssenbroek
In het laatste kwart van de twintigste eeuw vindt echter de grootste en meest ingrijpende verandering plaats. Men wil van de polder Maarssenbroek een volledige woonwijk maken. Naast de gemeente Maarssen worden nu ook projectontwikkelaars eigenaar van de polder.
Bij het ontwerp van de bouw van Maarssenbroek moeten de meeste boerderijen verdwijnen. Alleen boerderij ‘Landlust’, gelegen bij de grens met Breukelen, kan uit een oogpunt van historische waarde blijven bestaan. Verder wordt goedkeuring gegeven voor het voortbestaan van boerderij ‘Het Bergje’, dicht bij het station aan de toenmalige Nieuwe Stationsweg.
Start bouw Maarssenbroek
Begin jaren ‘70 startte men met de sloop van de boerderijen, het opspuiten van het land en het verder bouwrijp maken van de grond. In 1974, precies 50 jaar geleden, werden de eerste woningen opgeleverd. Waar eerst boerderijen aan een dijk lagen met daarachter uitgestrekte landerijen verrezen kantoorflats en woonhuizen, samen met industrie en een hierbij behorende infrastructuur. De nieuwe wijk Maarssenbroek ontstond. Wat rest is geschiedenis…
Auteur: Carlo de Meijer
Bronnen
- Land uit water: Het ontstaan van het Vechtlandschap, Canon van Maarssen 2023, Steven de Clercq
- De geschiedenis van Maarssenbroek, Regionaal Historisch Centrum Vecht en Venen (RHCVV)
- Maarssenbroek en Maarssenbroeksedijk, Wikipedia
- Maarssenbroek zoals het was, Henk Blauw, Historische Kring Maarssen, 2009
- Boerderijen in Maarssenbroek, Henk Blauw
- 1857 Maarssenbroek en Maarssen een gemeente
- Boer en boerin Kool al ruim 90 jaar in Maarssenbroek, Periodiek HKM 2017.4
- De bouw van Maarssenbroek, deel 1 t/m 8, Periodiek 2012 – 2014
- De bouw van Maarssenbroek, Canon van Maarssen, 2023, Wally Smits